Si shumica e bashkëmoshatarëve të tij, ai kalonte orë të tëra duke shfletuar internetin, duke konsumuar lajme në mënyrë pasive dhe përmbajtje të tjera që shfaqen në internet. Ai thotë se nuk kishte hulumtuar shumë. Kishte vetëm njohuri bazike mbi median dhe informacionin.Martini vendosi të ndiqte kursin “Bazat e Edukimit Mediatik – Të kuptuarit e Medias, Dezinformimit dhe Manipulimit”, i cili përbëhej nga katër punëtori.Përmes punëtorive, pjesëmarrësit mësuan si të dallojnë lajmet e rreme, si të kontrollojnë burimet dhe të kuptojnë mënyrat se si mediat mund të manipulojnë përmbajtjen. Ky kurs e shtyu Martinin të analizojë më shumë rolin e medias, të jetë më i vëmendshëm ndaj përmbajtjes që konsumon çdo ditë në internet, por edhe të rishikojë disa prej qëndrimeve të tij. Edukimi i të rinjve mbi përdorimin e përgjegjshëm të mediave mund të ulë ndjeshëm konfliktet në mes të rinjëve duke i ndihmuar ata të zhvillojnë aftësi për mendim kritik, të njohin dezinformimin dhe të komunikojnë me më shumë respekt si online ashtu edhe offline. Ky aktivitet është pjesë e një programi më të gjerë që fokusohet në ndërtimin e kapaciteteve për zgjidhjen e konflikteve ndërmjet bashkëmoshatarëve, si dhe fuqizimin e shkathtësive të nxënësve për pjesëmarrje aktive në proceset vendimmarrëse. Duke kombinuar edukimin mediatik me këto kompetenca kyçe, programi nxit një mjedis shkollor më gjithëpërfshirës, më të përshtatshëm ku te rinjtë respektojnë njëri-tjetrin.Projekti Youth Empowered through Inclusive Schools and Societies (YESS), i mbështetur nga Fondi i Kombeve të Bashkuara për Ndërtimin e Paqes (PBF), ka një qasje të bazuar në komunitet, duke përdorur shkollat dhe komunitetet e tyre përreth si pika hyrëse për të angazhuar vajza dhe djem të rinj, veçanërisht ata nga grupet e margjinalizuara të cilët nuk kanë qenë të përjfshirë në vendimmarrje. Projekti PBF “YESS” shtrihet në 11 komuna dhe 54 shkolla. Filloi në janar 2024 dhe deri më tani ka arritur më shumë se 8,600 nxënës dhe të rinj (60% femra) dhe gati 600 mësues (68% femra) shqiptarë, komunitetet serbe, goranë, boshnjake, rome, turke dhe kroate. Ndërhyrjet kanë përfshirë trajnime dhe punëtori për ndërtimin e kapaciteteve mbi zgjidhjen e konflikteve, ndërmjetësimin mes bashkëmoshatarëve, mendimin kritik dhe inteligjencën emocionale, si dhe aktivitete sensibilizuese, trajnime rezidenciale, sesione mentorimi, kampe rinore dhe kurse gjuhe.Për Martinin, këto punëtori ishin më shumë sesa aktivitete jashtëshkollore. Ato hapën mundësi të reja, të panjohura. “Punëtoritë më zgjeruan horizontin dhe më ndihmuan të dalloj se çfarë është informacion i saktë e çfarë jo,” thotë Martini. “Më parë i pranoja gjërat ashtu siç vinin, por tani analizoj dhe verifikoj informacionin. Ndihem sikur jam bërë më i matur nëpranimin e informatës,” shton ai.Tani, Martini nuk heziton të ngrisë zërin e tij, dhe të sigurohet që ai po dëgjohet, përdor argumente që di t’i mbështesë, dhe më e rëndësishmja, ndihet i fuqizuar dhe më i sigurt në diskutimet publike.“Tani e vërej shumë më shpejt kur dikush përpiqet të fshehë të vërtetën. E di që shikoj burime të shumta dhe nuk nxjerr përfundime menjëherë. Ndihem më i sigurt kur diskutoj tema që lidhen me median dhe informacionin. Nuk kam më frikë të shpreh mendimin tim, sepse kam argumente dhe di si t’i mbështes ato,” shpjegon Martini rreth rëndësisë së fuqizimit të të rinjve përmes kësaj qasjeje.Ai shton se njerëzit nga rrethi i tij, prindërit, mësuesit, shokët, kanë vënë re një ndryshim tek ai për shkak të pjesëmarrjes në këto aktivitete.“Ata e kanë vënë re ndryshimin”. Më thonë se jam më i matur dhe më me përgjegjësi, dhe disa madje kanë filluar të interesohen për temat që unë përmend. Janë krenarë për mua,” thotë Martini.Ai madje ua ka ndarë të tjerëve atë që ka dëgjuar dhe mësuar. “Kam folur me shokët; madje kam shpërndarë disa linqe dhe këshilla të dobishme që mora gjatë punëtorive.”Kjo, thotë ai, është përvoja më e rëndësishme nga pjesëmarrja në këto aktivitete.“Gjërat më frymëzuese për mua ishin kur kuptova se mund të ndikoj edhe tek të tjerët, kur ndava disa informacione të dobishme dhe pashë se të tjerët i morën seriozisht,” thotë ky gjimnazist simpatik.Martini mendon se është e rëndësishme që të rinjtë të kuptojnë si funksionon media dhe si të mbrohen nga dezinformimi. Ai beson se ky është një informacion që të gjithë e kanë të nevojshëm, dhe për këtë arsye ka një mesazh për bashkëmoshatarët e tij kur bëhet fjalë për programe të tilla:“Do t’u thosha të mos hezitojnë dhe të shfrytëzojnë mundësinë për të mësuar diçka të dobishme. Këto programe mund të ndryshojnë vërtet mënyrën se si e shohim botën përreth nesh, për mua kanë qenë të tillë,” thotë Martini.Rrëfimi i Martinit është më shumë sesa një storie personale suksesi. Është rrëfimi i një djali të ri, nxënës gjimnazi, i përkushtuar për tu zhvilluar dhe edukuar dhe që përpiqet të përdorë dijen dhe shkathtësitë e fituara jo vetëm për zhvillimin e tij personal, por edhe për të mirën e mjedisit ku jeton. Përmes pjesëmarrjes në programe të ndryshme, Martini kontribuon aktivisht në krijimin e një shoqërie të fuqizuar, solidare dhe të arsimuar. Përmes edukimit, dialogut dhe programeve si projekti YESS, të rinjtë si Martini jo vetëm mësojnë si të kuptojnë median, por edhe bëhen promovues aktiv të paqes dhe mirëkuptimit në komunitetet e tyre.Përmes programit YESS, nga marsi deri në qershor, Kontakt Plus organizoi katër punëtori me temën “Bazat e Edukimit Mediatik – Të kuptuarit e Medias, Dezinformimit dhe Manipulimit”, për nxënësit e shkollave fillore dhe të mesme nga rajonet e Kamenicës, Shtërpcës, Mitrovicës së Veriut dhe Zubin Potokut.Pesëdhjetë e dy (52) nxënës nga shkollat e komunitetit serb në Kosovë morën pjesë në trajnimet mbi median dhe edukimin mediatik, me synim zhvillimin e mendimit kritik, kuptimin e përmbajtjes mediatike dhe aftësinë për të njohur dezinformimin. Gjatë punëtorive, nxënësit patën mundësi të njiheshin me analizën e përmbajtjes mediatike, si dhe me përdorimin e përgjegjshëm të rrjeteve sociale. Trajnimi është konceptuar për t’u ofruar të rinjve mjetet e nevojshme që të orientohen në mjedisin modern të informacionit dhe të kontribuojnë në pjesëmarrjen e tyre më aktive dhe të informuar në shoqëri.Ligjëruesi, Profesori i Sociologjisë Slobodan Miljković, theksoi se edukimi mediatik sot është po aq i rëndësishëm sa arsimi fillor, sepse fëmijët dhe të rinjtë janë vazhdimisht në kontakt me një sasi të madhe informacioni që mund të formësojë mendimin dhe sjelljen e tyre çdo ditë.Ai beson se këto lloj punëtorish janë thelbësore, sepse përmes edukimit joformal trajtohen tema shumë të rëndësishme.“Nxënësit, përmes punës spontane, bisedës, ndarjes së mendimeve, në mënyrën më të mirë të mundshme përvetësojnë njohuri të caktuara, të cilat më pas bëhen pjesë e identitetit dhe mendimit të tyre kritik,” thotë Miljković.  Ai shton se nuk duhet të ekzistojë një model i caktuar se çfarë duhet të dinë fëmijët për edukimin mediatik, por duhet punuar për ndërtimin e mendimit kritik tek nxënësit, në mënyrë që ata të jenë në gjendje të njohin vetë manipulimin dhe lajmet e rreme nga ato të vërteta.“Është një proces mbi të cilin duhet punuar, në mënyrë që të kemi një mjedis dhe një shoqëri të shëndetshme. Pikërisht sepse media është gjithandej, dhe fëmijët janë vazhdimisht në telefonat e tyre, ndërsa interneti është një platformë që u lejon të gjithëve të jenë në rolin e gazetarëve, por edhe të konsumatorëve të lajmeve,” përfundon Profesori Miljković, i cili përgatiti dhe udhëhoqi punëtoritë.PBF “YESS”  mbështetet nga programi i UNICEF-it në Kosovë në partneritet me Fondin e OKB-së për Ndërtimin e Paqes, Ekipin e OKB-së në Kosovë dhe Organizatën Ndërkombëtare për Migracionin (IOM).

Mbledhja e të dhënave u përqendrua në demografi, nivelin e arsimit, statusin e punësimit dhe tregues të tjerë kyç. Rreth 4,400 anketues zhvilluan intervista ballë për ballë nëpër komuna dhe komunitete. Trime Ismaili, njëra nga regjistrueset e ReKos, anketoi personalisht rreth 300 amvisëri gjatë këtij procesi.“Ishte thelbësore të krijojmë një mjedis miqësor dhe të mirëpritur gjatë procesit të mbledhjes së të dhënave,” thotë ajo, duke shtuar: “Na udhëzuan që shpesh të zhvillonim biseda të zakonshme, për t’i bërë të anketuarit të ndihen rehat dhe më të gatshëm për të marrë pjesë. Ishim të trajnuar mirë, të përgatitur mirë dhe të pajisur mirë.”Ajo theksoi rëndësinë e qasjes së lehtë dhe të afërt në punën e saj:“Shpesh i filloja bisedat me një buzëqeshje dhe një qëndrim pozitiv, duke thënë: ‘Jam këtu për t’ju regjistruar.’ Dhe njerëzit e dinin saktësisht pse isha aty. Besoj se fushata mediatike e kishte bërë efektin e saj, kështu që gjithçka që na mbetej ishte të prezantoheshim dhe të bënim pyetjet. Në rast se nuk kishte askënd në shtëpi, linim një kartëkontakti dhe ndonjëherë fqinjët ndihmonin për të caktuar një takim.” Ky proces, me një kosto të vlerësuar rreth 12 milionë euro, është financuar kryesisht nga institucionet e Kosovës, me ndihmën e ekspertizës së Kombeve të Bashkuara.Kreu i Njësisë së GIS-it në Agjencinë e Statistikave, z. Idriz Shala, është i gatshëm të flasë për cilësinë e punës së kryer. – “Veglat thelbësore dhe njohuritë e ofruara nga Kombet e Bashkuara nisën me mbështetjen nga UNFPA, përmes trajnimeve të shumta përgjatë një periudhe dyvjeçare. Banka Botërore ofroi falas softuerin Survey Solutions, të cilin ne e përshtatëm sipas nevojave dhe sistemit tonë. Ndërkohë, UNDP, UNECE dhe UNFPA na mbështetën vazhdimisht në të gjitha fazat përgatitore dhe në terren.”“Patëm fatin që ta zbatojmë regjistrimin pas fqinjëve tanë, kështu që mësuam shumë nga përvojat dhe shkëmbimet në rajon – nga regjistrimet në Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Kroaci – dhe besoj se e kemi bërë një punë edhe më të mirë në Kosovë,” thekson z. Shala. “Dua të them gjithashtu,” shton ai, “se mbi 90% e regjistruesve kanë performuar shkëlqyeshëm.” UNFPA e mbështeti fushatën e regjistrimit me 4 video informuese (PSA) në 5 gjuhë lokale: shqip, serbisht, turqisht dhe romani, përfshirë edhe gjuhën e shenjave. Këto video u transmetuan gjerësisht në kanalet publike të RTK-së para dhe gjatë regjistrimit.Videoja 1 në gjuhën shqipe dhe në gjuhën e shenjave: Tre videot e tjera në gjuhën shqipe LINK2, LINK3 dhe LINK4. Të katër videot në gjuhën serbe:  LINK1, LINK2, LINK3 dhe LINK4.  Në gjuhën turke:    LINK1, LINK2, LINK3 and LINK4. Në gjuhën rome::   LINK1, LINK2, LINK3 and LINK4In addition to the materials above a social media campaign led by "KAS" including Kosovo mayors and prominent individuals was ongoing during the whole exercise, covering major channels and social media. Zbatimi i Standardeve më të Larta NdërkombëtareUNECE ofroi ndihmë në fushën e statistikave dhe demografisë, e cila ishte thelbësore për vendosjen e një baze të fortë për operacionet e regjistrimit. Për më tepër, për të siguruar cilësinë e regjistrimit dhe punës në terren, specialistë nga zyra rajonale e UNECE dhe UNFPA ishin të pranishëm në terren gjatë procesit të regjistrimit, me qëllim të vlerësimit të cilësisë së punës — duke garantuar kështu përputhshmëri me standardet ndërkombëtare, përfshirje gjithëpërfshirëse dhe elemente të qëndrueshmërisë demografike.Nga forcimi i kapaciteteve institucionale, deri te drejtimi i fushatave për vetëdijesim publik, UNFPA e ka mbështetur agjencië e statistikave në çdo fazë. Përpjekjet janë përqendruar në trajnimin e stafit, angazhimin e qytetarëve dhe përfaqësimin e grupeve në situata të cenueshme.Përtej mbledhjes së të dhënave, UNFPA tashmë është duke analizuar gjetjet e regjistrimit për të ndikuar në politikat për plakjen e popullsisë, barazinë gjinore dhe përfshirjen e të rinjve — duke forcuar përkushtimin e saj për ta shndërruar të dhënat në veprim për zhvillim të qëndrueshëm në Kosovë. Që nga fazat e hershme të përgatitjes për regjistrim e deri te sigurimi i një vetëdijësimi të gjerë publik, UNFPA ka qenë një forcë shtytëse—duke forcuar komunikimin, ndërtuar kapacitetet institucionale dhe shndërruar të dhënat në veprim për të avancuar qeverisjen e mirë, përfshirjen dhe qëndrueshmërinë demografike në Kosovë. — Visare Mujko Nimani, Shefe e Zyrës së UNFPA-sëUNDP menaxhoi një listë rezervë të regjistruesve dhe ofroi mbështetje të fuqishme për analizën e të dhënave pas përfundimit të regjistrimit. Ky hap është thelbësor për të verifikuar rezultatet dhe për të siguruar saktësinë dhe besueshmërinë e të dhënave. Të gjitha agjencitë pjesëmarrëse dhanë kontribut të vlefshëm në hartimin e pyetësorit, duke siguruar që ai të ishte gjithëpërfshirës dhe i përshtatur për të kapur informacionin e nevojshëm demografik.Gjatë regjistrimit, fokusi u zhvendos te forcimi i kapaciteteve të Agjencisë së Statistikave të Kosovës (ASK). Kjo përfshinte trajnime dhe burime për të përballuar sfidat logjistike të procesit të regjistrimit.Ndihma e ofruar nga UNDP për regjistrimin e popullsisë dhe banesave në Kosovë luajti një rol vendimtar në garantimin e një procesi gjithëpërfshirës, i cili ofron informacion të rëndësishëm për vendimmarrësit, planifikuesit dhe studiuesit. Kjo mbështetje u mundëson atyre të marrin vendime të bazuara në të dhëna dhe të shpërndajnë burimet në mënyrë efikase.Duke ndjekur parimin e mos lënies askujt pas, UNDP siguroi që regjistrimi të realizohej edhe në institucionet publike rezidenciale, përfshirë burgjet, institucionet e shëndetit mendor dhe shtëpitë për të moshuar.— Nuno Queiros, Përfaqësues i Përhershëm i UNDP-së në Kosovë Sigurimi që procesi të përmbushte standardet ndërkombëtare ishte me rëndësi thelbësore. Agjencitë e OKB-së punuan së bashku për të garantuar që regjistrimi të përputhej me praktikat më të mira të njohura globalisht, duke rritur besueshmërinë dhe pranueshmërinë e rezultateve të censit. Kjo nismë e përbashkët jo vetëm që mundësoi një operacion të qetë të regjistrimit, por gjithashtu hodhi themelet për të dhëna më të sakta dhe të besueshme në Kosovë – thelbësore për politikëbërje të informuar dhe zhvillim të qëndrueshëm.Regjistrimi në Kosovë u karakterizua nga trajnime efektive, mbështetje e fortë në terren dhe një qasje bashkëpunuese, duke rezultuar në një proces të suksesshëm të mbledhjes së të dhënave. Të dhënat përfundimtare u publikuan më 19 dhjetor 2024 dhe mund të aksesohen këtu: Vegza       

Sefedin Avdiaj, një Bashkëpunëtor Ligjor në gjykatë, nuk është thjesht një ekspert tjetër në sektorin e drejtësisë—ai është i vetmi person i verbër në Kosovë që ka kaluar provimin e Jurisprudencës. Rruga e tij drejt sallës së gjyqit është formësuar nga këmbëngulja, përshtatja dhe një përkushtim i palëkundur për të dëshmuar se aftësia e kufizuar nuk është një pengesë për ekselencën.Një jetë e transformuar; Një rrugë e re e hapurI lindur në vitin 1981, Sefedini pati një fëmijëri të zakonshme, duke ndjekur shkollën si çdo fëmijë tjetër. Megjithatë, jeta e tij mori një kthesë dramatike kur humbi shikimin, duke e detyruar të ndalonte përkohësisht ambiciet e tij akademike. Humbja nuk ishte vetëm fizike, por edhe thellësisht emocionale, duke kërkuar vite për të rindërtuar vetëbesimin dhe ndjenjën e tij të qëllimit."Duhej të pajtohesha me veten kur humba shikimin," kujton ai. Gjatë këtyre viteve reflektimi, ai gjeti mënyra të reja për të lundruar në botë—duke mësuar alfabetin Braille, duke zotëruar aftësitë e orientimit dhe duke rifituar pavarësinë e tij. I vendosur për të vazhduar arsimimin e tij, ai u regjistrua në universitet, duke u përballur me sfida të reja. "Literatura në Braille ishte shumë e kufizuar," shpjegon ai, "prandaj më duhej të isha inovativ." Mjeti i tij më i vlefshëm u bë një regjistrues zëri, të cilin e përdorte për të regjistruar ligjëratat, për të transferuar skedarët audio në kompjuter dhe për të dëgjuar tekstet juridike të lexuara nga anëtarët e familjes dhe miqtë.Në vitin 2015, ai përfundoi studimet bachelor në drejtësi, të cilat i pasoi me master në vitin 2017. Më pas, erdhi arritja e tij më e madhe: kalimi i provimit të jurisprudencës më 19 maj 2019. Megjithatë, edhe pas këtij suksesi, ai u përball me një sfidë tjetër—gjetjen e një pune."Isha i vetmi person i verbër në Kosovë me provim të Jurisprudencë, por mundësitë ishin të pakta," kujton ai. Megjithatë, ai nuk u dorëzua. Në vitin 2022, ai siguroi një vend pune si Bashkëpunëtor Ligjor në Gjykatën Themelore të Gjakovës, e cila, së bashku me dy degët e saj, shërben për qytetin dhe 168 fshatra përreth. Sot, rutina e përditshme e Sefedinit pasqyron si efikasitetin ashtu edhe aftësinë për t’u përshtatur. Ai udhëton shtatë kilometra nga shtëpia e tij në fshatin Skivjan deri te gjykata, gjithmonë i shoqëruar deri në stacionin e autobusit nga bashkëshortja ose anëtarë të familjes. "Pasi ngjitem në autobus, gjithmonë ka dikush që më ndihmon të arrij deri te hyrja e gjykatës," thotë ai. Ai e ka memorizuar tërësisht planimetrinë e ndërtesës së re të gjykatës, e cila u hap në gusht të vitit 2024 dhe ofron qasje të përmirësuar për personat me aftësi të kufizuara—ndryshe nga objekti i vjetër. Dita e punës së Sefedinit fillon në orën 08:00, por ai arrin në zyrë 10 minuta më herët për t'u sistemuar në zyrën e tij në katin përdhes. "Fillimisht kontrolloj email-et—nëse ka diçka urgjente, përgjigjem menjëherë. Përndryshe, vazhdoj me rastet që zakonisht trajtoj."Së fundmi, ai është përqendruar më shumë në rastet penale, duke analizuar dispozitat ligjore dhe duke u siguruar që vendimet gjyqësore të jenë të referuara saktë. "Tani ka një sistem të qartë," shpjegon ai. "Bazuar në procesverbalet e gjykatës, ne plotësojmë formularët dhe verifikojmë që të gjitha referencat ligjore të jenë të sakta. Nëse mungon diçka, e shtoj ose e rregulloj sipas nevojës."Një Përparim i Madh: Pajisja Braille DisplayNë gusht të vitit 2024, efikasiteti i Sefedinit u përmirësua ndjeshëm kur, përmes UNDP-së, mori një pajisje Braille Display. Kjo pajisje ndihmëse transformoi rrjedhën e punës së tij, duke i mundësuar të hartojë më shumë dokumente ligjore duke ruajtur standardet e larta të cilësisë."Më parë mbështetesha vetëm në feedback-un audio," shpjegon ai. "Tani mund të lexoj dhe redaktoj me saktësi të madhe. Dokumentet e mia janë pa gabime—pa shtrembërime, pa lëshime. Punoj më shpejt dhe me saktësi më të lartë. Gjyqtarët me të cilët punoj më besojnë plotësisht dhe, nëse më lejohet të them, mendoj se madje më preferojnë!" thotë ai me një buzëqeshje. Përtej Sallës së Gjyqit: Një Vizion për PërfshirjePavarësisht përparimit të tij, Sefedini pranon se shoqëria ende ka një rrugë të gjatë për të bërë në përmirësimin e kushteve për personat me aftësi të kufizuara. "Na nevojiten kushte bazike për të treguar aftësitë tona," thekson ai. "Gjërat po përmirësohen, por procesi duhet të përshpejtohet."Qëllimi i tij afatgjatë është i qartë: "E dua punën time, zyrën time, kolegët e mi. Dua ta bëj këtë punë gjatë gjithë karrierës sime," thotë ai. "Kur të pensionohem nga kjo punë, dua të bëhem avokat dhe të përfaqësoj klientë në gjykatë. Dua të dëshmoj se personat me aftësi të kufizuara janë të pavarur dhe anëtarë të vlefshëm të shoqërisë."Për momentin, fokusi i tij mbetet te familja—bashkëshortja dhe dy fëmijët e vegjël. "Gjërat më të rëndësishme në jetë janë familja dhe puna. Kur i ke të dyja, mund të arrish gjithçka." Projekti “Mbështetje për Qasjen në Drejtësi dhe Avancimin e të Drejtave Gjuhësore në Kosovë” zbatohet nga UNDP me mbështetjen e UNMIK-ut.

Arbnesha Kelmendi Draga, një mësuese gjuhe dhe poete e botuar nga Peja/Peć në Kosovë, i shkroi këto fjalë dy ditë para se të hynte në operacion për kancerin e qafës së mitrës.Znj. Kelmendi Draga është me fat. Ajo është një e mbijetuar e kancerit të qafës së mitrës.Kanceri i saj u zbulua dhe u diagnostikua në një klinikë publike lokale, e cila kishte mundësinë të kryente testin Pap dhe staf mjekësor të kualifikuar që dinte kur dhe si të kryente testin. Pasi kanceri u zbulua, znj. Kelmendi Draga u operua brenda një jave.  I parandalueshëm dhe i shërueshëmKanceri i qafës së mitrës shkaktohet nga virusi i papillomës njerëzore (HPV) dhe është kanceri më i përhapur te gratë në mbarë botën, duke shkaktuar mbi 300,000 vdekje vetëm në vitin 2020. Megjithatë, ky lloj kanceri është shumë i trajtueshëm nëse zbulohet në kohë, dhe testi Pap është mjeti kryesor për zbulimin e tij. Përveç kësaj, vaksina kundër HPV-së – e cila zakonisht administrohet gjatë adoleshencës – në kombinim me testimin, bën që 90% e grave të mbijetojnë nga kanceri i qafës së mitrës. Prandaj, sigurimi i qasjes si në test ashtu edhe në vaksinë është thelbësor për të mundësuar trajtimin e kancerit nga sistemet shëndetësore. Po aq e rëndësishme është që gratë e moshës 21 deri në 65 vjeç të bëjnë testin të paktën një herë në vit si pjesë e një kontrolli të rregullt shëndetësor.Programi i skriningut në KosovëUNFPA  së bashku me ministrinë e linjës, Institutin për Shëndetësisë Publike, Bordin për Kontrollin e Kancerit dhe organizatën partnere Action for Mothers and Children, po zbatojnë një iniciativë për të krijuar një program skriningu për kancerin e qafës së mitrës në sistemin e kujdesit shëndetësor parësor. Ky program përfshin ofrimin e testeve Pap dhe trajnimin e stafit mjekësor për administrimin e tyre. Deri më tani, programi është zbatuar në gjashtë komuna, përfshirë edhe atë ku jeton znj. Kelmendi Draga.Për më tepër, programi i UNFPA-së ka zhvilluar procedura standarde të operimit dhe ka mbështetur Ministrinë e Shëndetësisë në hartimin e udhëzimeve klinike dhe protokolleve për skriningun e kancerit të qafës së mitrës. Një komponent kyç ka qenë edhe ndërgjegjësimi, si te profesionistët e shëndetësisë ashtu edhe te publiku i gjerë. Si rezultat, që nga viti 2016, mbi 15,000 gra i janë nënshtruar testit PAP, dhe sipas rezultateve të marra, disa prej tyre janë referuar për analiza të mëtejshme ose trajtim sipas nevojës. Në vitin 2023, nga 2,246 gra që iu nënshtruan testit PAP, 94 prej tyre (4.2%) rezultuan me qeliza epiteliale jonormale dhe u referuan për analiza dhe trajtim të mëtejshëm.Përveç kësaj, UNFPA është duke mbështetur Bordin për Kontrollin e Kancerit në finalizimin e Programit për Kontrollin e Kancerit (NBCC). Përtej zgjerimit të programit të testit PAP në të gjitha komunat e Kosovës, mbështetja e UNFPA-së në këtë kuadër përfshin ndihmën për rishikimin formal të udhëzimeve klinike për skriningun dhe trajtimin e kancerit të qafës së mitrës. Kjo do të përmirësojë cilësinë dhe efikasitetin e menaxhimit të të gjitha rasteve të lidhura me këtë sëmundje, duke kontribuar në rezultate më të mira shëndetësore në këtë fushë.Znj. Kelmendi Draga ka një mesazh të thjeshtë për gratë dhe vajzat në Kosovë:“Kontrollohuni rregullisht, zbulimi i hershëm shpëton jetë!”  Note: Ky artikull fillimish është publikuar në faqen e UNFPA në Kosovë. Këtu është ripublikuar dhe është përkthyer edhe ne gjuhën shqipe dhe serbe.